A. KIẾN THỨC TRỌNG TÂM

1. Khái niệm:

- Phép tu từ là những cách thức mà sử dụng các phương tiện ngôn ngữ một cách nghệ thuật, có giá trị biểu cảm và hình tượng hấp dẫn hơn bình thường ( còn có thể gọi là cách thức tu từ hay phép tu từ).

2. Phân loại

- Nhóm 1: Các biện pháp tu từ ngữ âm bao gồm: hài thanh, tượng thanh, điệp phụ âm đầu, điệp vần, điệp thanh,…- Nhóm 2: Các biện pháp tu từ từ vựng - ngữ nghĩa gồm có những phép so sánh tu từ, ẩn dụ tu từ, nhân hóa, hoán dụ tu từ, phúng dụ, tượng trưng, đột giáng, chơi chữ,…- Nhóm 3: các biện pháp tu từ cú pháp : điệp ngữ, đảo ngữ, câu hỏi tu từ, im lặng,…

a) Hài thanh

- Khái niệm: Hài thanh là biện pháp tu từ dùng những sự lựa chọn và kết hợp các âm thanh sao cho có sự hài hoà để có thể gợi lên một trạng thái, một cảm xúc tương ứng với cái được biểu đạt. Ðó chính là hình thức tổng hợp các yếu tố ngữ âm có thể có ch...

b) Tượng thanh

- Khái niệm: Tượng thanh là một biện pháp tu từ trong đó người ta cố tình bắt chước mô phỏng, biểu hiện một âm hưởng trong thực tế khách quan ngoài ngôn ngữ, bằng cách phối hợp những yếu tố về ngữ âm có dáng vẻ tương tự.- Phân làm 2 loại: tượng thanh trực tiếp (tức là bắt chước mô phỏng những âm thanh bên ngoài.) và tượng thanh gián tiếp (tức là sự kết hợp của nhiều những âm tố tạo nên một ấn tượng âm thanh, nó như là một tiếng dội lại của hiện thực.)

c) Hài âm

- Khái niệm: Hài âm là một biện pháp tu từ ngữ âm, trong đó người ta cố tình sử dụng một cách tổng hợp những biện pháp tu từ ngữ âm nhằm để tạo nên một sự phù hợp giữa hiệu quả biểu cảm - cảm xúc của hình tượng âm thanh với nội dung biểu cảm của các câu thơ. - Biện pháp hài âm cần chú ý đến sự hài hoà về các mặt đối lập của âm tiết như : mở /đóng, cao /thấp, ngắn/dài, mạnh /yếu, trầm/bổng, ở những vị trí nhất định để tạo ra âm hưởng.

d) Biện pháp điệp âm:

Điệp âm là biện pháp cố ý lặp lại một số những yếu tố ngữ âm nào đó (phụ âm đầu, vần hoặc thanh) để có thể tạo ra một sự cộng hưởng ý nghĩa, có tác dụng tô đậm thêm những hình tượng hoặc những xúc cảm, gợi liên tưởng, đồng thời giúp cho lời văn, lời thơ thêm nhạc tính.

e) Điệp phụ âm đầu:

Đây là một biện pháp tu từ ngữ âm lặp lại những phụ âm đầu để tạo ra một sự trùng điệp về âm hưởng, tăng tính tạo hình và diễn cảm cho câu thơ. Tùy theo đặc điểm của phụ âm đầu được chọn làm phương tiện mà nó có thể gợi lên những liên tưởng tinh tế khác nhau.

f) Điệp vần:

- Điệp vần là một biện pháp tu từ ngữ âm, trong đó người ta đã cố tình tạo ra sự trùng điệp về âm hưởng bằng cách lặp lại những âm tiết có phần giống nhau, nhằm mục đích tăng thêm sức biểu cảm, tăng thêm nhạc tính cho câu thơ.- Điệp vần được coi là một biện pháp tu từ rất phổ biến. Trước hết là thơ ca rồi đến những thể loại như ca dao, tục ngữ, thành ngữ, văn xuôi và cả trong giao tiếp hàng ngày. Nói đến điệp vần là trùng điệp cảm âm chính, âm cuối và hầu hết là cả thanh điệu.

g) Điệp thanh:

Là một biện pháp tu từ ngữ âm, trong đó người ta sử dụng lặp lại các thanh điệu cùng nhóm (bằng/trắc) để có thể tạo ra được sự cộng hưởng về ý nghĩa, tăng tính nhạc cho cả câu thơ.

h) Biện pháp tạo nhịp điệu:

Tạo nhịp điệu là một biện pháp tu từ mà ngữ âm được dùng chủ yếu trong thể loại văn xuôi chính luận, trong đó người ta chủ yếu làm nên một âm hưởng hấp dẫn bằng những hình thức cân đối, nhịp nhàng của lời văn, nhằm mục đích làm cho lí luận có sức thuyết phục mạnh mẽ.

i) Biện pháp tạo âm hưởng:

Biện pháp tạo âm hưởng là một biện pháp tu từ ngữ âm được sử dụng chủ yếu là ở trong văn xuôi nghệ thuật, trong đó người ta phối hợp tất cả những âm thanh, nhịp điệu của câu văn không phải chỉ để tạo ra một sự cân đối, nhịp nhàng, uyển chuyển, êm ái, du dương, mà hơn thế nữa, phải tạo ra một âm hưởng hoà quyện với nội dung hình tượng của cả câu văn.

3. Một số những lưu ý khi vận dụng và khai thác giá trị biểu đạt của âm thanh

- Trên thực tế, mỗi một sự diễn đạt thông thường thì không phải chỉ có một biện pháp tu từ được vận dụng, mà có thể được phối hợp bởi rất nhiều những biện pháp tu từ với nhau (có thể vừa điệp âm, điệp vần và điệp thanh). Do đó khi phân tích các tác dụ...

B: TẠO NHỊP ĐIỆU VÀ ÂM HƯỞNG THÍCH HỢP

Nhận xét về nhịp điệu và những sự phối hợp âm thanh (cùng với những phép lặp cú pháp, lặp từ ngữ) trong đoạn văn trích trong Tuyên ngôn độc lập của chủ tịch Hồ Chí Minh).“Một dân tộc đã gan góc chống ách nô lệ của Pháp 80 năm nay/ Một dân tộc đã gan gó...

C: Luyện tập

Câu 1: Phân tích những tác dụng tạo hình tượng của phép điệp phụ âm đầu trong các câu thơ dưới đây: “Dưới trăng quyên đã gọi hè Đầu tường lửa lựu lập lòe đơm bông”.Phụ âm đầu là“P” được lặp lại 4 lần, gợi ra những hình tượng của bông hoa lựu đỏ trên cà...