Bài viết dưới đây khái quát về Tiểu sử, sự nghiệp, phong cách sáng tác và nhận định về nhà văn Nguyễn Minh Châu
Tiểu sử
- Nguyễn Minh Châu sinh năm 1930 tại làng Văn Thai, huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An, một vùng quê giàu truyền thống văn hóa. Tuổi trẻ của ông gắn liền với những năm tháng đất nước chìm trong khói lửa kháng chiến chống Pháp. Sau khi tốt nghiệp trường Kỹ nghệ Huế năm 1945, rồi học chuyên khoa tại Huỳnh Thúc Kháng (Nghệ - Tĩnh), ông nhập ngũ năm 1950, chính thức bước vào môi trường quân đội.
- Từ năm 1952 đến 1958, Nguyễn Minh Châu công tác trực tiếp ngoài chiến trường, nếm trải đủ những mất mát, gian lao của đời lính, cũng như những niềm vui, tình đồng đội thắm thiết. Những năm tháng ấy đã hun đúc nên một tâm hồn nhạy cảm, sâu sắc, trở thành chất liệu quý giá cho sáng tác sau này.
- Năm 1961, ông được cử đi học tại Trường Văn hóa Lạng Sơn để trau dồi kiến thức. Từ đây, ông bắt đầu gắn bó lâu dài với Phòng Văn nghệ Quân đội, rồi Tạp chí Văn nghệ Quân đội, chính thức khởi nghiệp văn chương.
- Năm 1972, ông trở thành hội viên Hội Nhà văn Việt Nam.
Sự nghiệp
- Nguyễn Minh Châu đến với văn học từ những tác phẩm đầu tay đậm hơi thở chiến trận như Sau một buổi tập (1960), Cửa sông (1967), Dấu chân người lính (1972). Giai đoạn này, tác phẩm của ông thường ca ngợi tinh thần yêu nước, lý tưởng cách mạng, khắc họa hình tượng người lính giàu chất sử thi.
- Sau năm 1975, ông chuyển hướng sang mảng đề tài thế sự, khám phá những vấn đề nhân sinh, đạo đức, đặt con người vào những tình huống éo le để soi chiếu nội tâm, từ đó khơi gợi bao trăn trở, chiêm nghiệm. Những truyện ngắn như Người đàn bà trên chuyến tàu tốc hành (1983), Bến quê (1985), Mảnh đất tình yêu (1987) và nhất là Chiếc thuyền ngoài xa (1987) chính là minh chứng tiêu biểu. Nhà văn Nguyễn Khải từng nhận xét: “Nguyễn Minh Châu là người kế tục xuất sắc những bậc thầy của nền văn xuôi Việt Nam, đồng thời cũng là người mở đường rực rỡ cho các cây bút trẻ tài năng sau này.”
- Vào lúc tài năng đang độ chín, ông qua đời năm 1989 vì bạo bệnh, để lại nhiều tiếc nuối cho nền văn học.
Phong cách sáng tác
- Nguyễn Minh Châu là một trong những cây bút tiêu biểu, giàu bản sắc của văn học Việt Nam hiện đại. Phong cách sáng tác của ông mang đậm chất triết lý, nhân văn, luôn đau đáu truy tìm vẻ đẹp tâm hồn con người và những giá trị thật sự của cuộc sống. Ông từng trải qua hai giai đoạn sáng tác rõ nét, phản ánh chính những biến động của thời cuộc và bước chuyển sâu sắc trong tư duy nghệ thuật.
- Trước năm 1975, Nguyễn Minh Châu được biết đến như một “nhà văn mặc áo lính”. Các tác phẩm của ông thời kỳ này chủ yếu tập trung khắc họa hiện thực khốc liệt của chiến tranh, ca ngợi tinh thần yêu nước và sự hy sinh anh dũng của những người lính. Những trang viết của ông đầy ắp không khí chiến trường, song bên dưới vẫn lấp lánh chất nhân văn sâu xa. Tiểu thuyết Cửa sông và đặc biệt là Dấu chân người lính đã để lại dấu ấn đậm nét, không chỉ tái hiện những khoảnh khắc sinh tử mà còn khắc họa tình đồng đội, tình người thấm đẫm giữa khói lửa. Chính từ đây, ông đã bắt đầu gieo vào văn chương những suy tư vượt lên trên hiện thực chiến tranh thuần túy, tìm đến những vấn đề đạo đức, lẽ sống.
- Sau năm 1975, khi đất nước hòa bình, Nguyễn Minh Châu mạnh mẽ chuyển hướng, trở thành “người mở đường tinh anh” cho công cuộc đổi mới văn học. Ông không còn chỉ dừng lại ở bức tranh hùng tráng của chiến trận mà đi sâu khám phá số phận, nội tâm con người giữa đời thường, đặt ra những câu hỏi lớn về nhân sinh, đạo đức, hạnh phúc. Tác phẩm Bến quê tiêu biểu cho phong cách ấy: nhẹ nhàng mà thấm thía, dẫn dắt người đọc chiêm nghiệm về dòng sông cuộc đời, về những điều quý giá ngay bên cạnh mà ta thường bỏ lỡ.
- Nguyễn Minh Châu có biệt tài phát hiện vẻ đẹp trong những điều bình dị nhất. Ông không ngại lật trở những góc khuất, phơi bày mâu thuẫn, để rồi từ đó khơi dậy lòng nhân ái, sự bao dung. Ngôn ngữ của ông giản dị, trong trẻo, giàu hình ảnh, dễ đi vào lòng người mà vẫn gợi mở nhiều tầng ý nghĩa. Cũng vì thế, truyện của Nguyễn Minh Châu vừa chân thật, gần gũi, lại vừa lay động như những khúc tự tình nhân thế.
- Dù trước hay sau 1975, Nguyễn Minh Châu vẫn kiên trì đi tìm cái đẹp của con người, cái thật của cuộc đời. Ông không chỉ để lại những tác phẩm có giá trị văn chương lớn, mà còn để lại cho người đọc một thái độ sống sâu sắc, nhân ái. Bởi vậy, ông xứng đáng là một trong những gương mặt nổi bật nhất của nền văn học Việt Nam hiện đại, một nhà văn luôn mang trong mình khát vọng nhân văn và tầm nhìn vượt lên thời đại.
Tác phẩm tiêu biểu
- Tiểu thuyết:
+ Cửa sông (1967)
+ Dấu chân người lính (1972)
+ Miền cháy (1977)
+ Lửa từ những ngôi nhà (1977)
+ Những người đi từ trong rừng ra (1982)
+ Mảnh đất tình yêu (1987)
- Tập truyện ngắn:
+ Những vùng trời khác nhau (1970)
+ Người đàn bà trên chuyến tàu tốc hành (1983)
+ Bến quê (1985)
+ Chiếc thuyền ngoài xa (1987)
- Truyện vừa:
+ Phiên chợ Giát (1988)
+ Cỏ lau (1989)
Nhận định, đánh giá
- Nguyễn Minh Châu: “Tôi không thể nào tưởng tượng nổi một nhà văn mà lại không mang nặng trong mình tình yêu cuộc sống và nhất là tình yêu thương con người. Tình yêu này của người nghệ sĩ vừa là một niềm hân hoan say mê, vừa là một nỗi đau đớn khắc khoải, một mối quan hoài thường trực về số phận, hạnh phúc của những người chung quanh mình. Cầm giữ cái tình yêu lớn ấy trong mình, nhà văn mới có khả năng cảm thông sâu sắc với những nỗi đau khổ, bất hạnh của người đời, giúp họ vượt qua những khủng hoảng tinh thần và đứng vững được trước cuộc sống”
“Nhà văn tồn tại ở trên đời có lẽ trước hết là vì thế: Để làm công việc giống như kẻ nâng giấc cho những người cùng đường tuyệt lộ, bị cái ác hoặc số phận đen đủi dồn con người ta đến chân tường, những con người cả tâm hồn và thể xác bị hắt hủi và đoạ đầy đến ê chề, hoàn toàn mất hết lòng tin vào con người và cuộc đời, để bênh vực cho những con người không có ai để bênh vực.”
“Văn học và cuộc sống là những vòng tròn đồng tâm mà tâm điểm là con người.”
- Giáo sư Phong Lê: “Trong truyện của anh, mọi cái đã vỡ ra tạo nên những khoảng trống, phải nghi ngờ, phải nghĩ.”
- Nguyễn Khải: “Nguyễn Minh Châu là người kế tục xuất sắc những bậc thầy của nền văn xuôi Việt Nam và cũng là người mở đường rực rỡ cho những cây bút trẻ tài năng sau này.”
- Tô Hoài khẳng định Nguyễn Minh Châu là một tài năng xuất sắc: “Đọc Nguyễn Minh Châu, người ta thấy cuộc đời và trang sách liền nhau. Chặng đường đời hôm nay cũng như từng đoạn sáng tạo trên giấy của tài năng. Những cái tưởng như bình thường lặt vặt trong cuộc sống hằng ngày dưới con mắt và ngòi bút của Nguyễn Minh Châu đều trở thành những gợi ý đáng suy nghĩ và có tầm triết lý.”
