Hệ thống sông ngòi tỉnh Bắc Ninh
Bắc Ninh có mạng lưới sông ngòi khá dày đặc, mật độ lưới sông khá cao, trung bình 1,0 - 1,2 km/km², có 3 hệ thống sông lớn chảy qua gồm sông Đuống, sông Cầu và sông Thái Bình.
Sông Đuống có chiều dài 42 km nằm trên đất Bắc Ninh, tổng lượng nước bình quân 31,6 tỷ m3. Mực nước cao nhất tại bến Hồ tháng 8/1945 là 9,64 m, cao hơn so với mặt ruộng là 3 - 4 m. Sông Đuống có hàm lượng phù sa cao, vào mùa mưa trung bình cứ 1 m3 nước có 2,8 kg phù sa.
Sông Cầu có chiều dài sông Cầu là 290 km với đoạn chảy qua tỉnh Bắc Ninh dài 70 km, lưu lượng nước hàng năm khoảng 5 tỷ m3. Sông Cầu có mực nước trong mùa lũ cao từ 3 - 6 m, cao nhất là 8 m, trên mặt ruộng 1 - 2 m, trong mùa cạn mức nước sông lại xuống quá thấp (0,5 - 0,8 m).
Sông Thái Bình thuộc vào loại sông lớn của miền Bắc có chiều dài 385 km, đoạn chảy qua tỉnh Bắc Ninh dài 17 km. Do phần lớn lưu vực sông bắt nguồn từ các vùng đồi trọc miền đông bắc, đất đai bị sói mòn nhiều nên nước sông rất đục, hàm lượng phù sa lớn. Do đặc điểm lòng sông rộng, ít dốc, đáy nông nên sông Thái Bình là một trong những sông bị bồi lấp nhiều nhất. Theo tài liệu thực đo thì mức nước lũ lụt lịch sử sông Thái Bình đo được tại Phả Lại năm 1971 đạt tới 7,21 m với lưu lượng lớn nhất tại Cát Khê là 5000 m3/s.
Sông Cầu, đoạn qua địa bàn phường Đáp Cầu, thành phố Bắc Ninh
Ngoài ra trên địa bàn tỉnh còn có các hệ thống sông ngòi nội địa như sông Ngũ huyện Khê, sông Dâu, sông Đông Côi, sông Bùi, ngòi Tào Khê, sông Đồng Khởi, sông Đại Quảng Bình, sông Cà Lồ.
Với hệ thống sông này, nếu biết khai thác trị thuỷ và điều tiết nước sẽ đóng vai trò quan trọng trong hệ thống tiêu thoát nước của tỉnh. Trong khi đó tổng lưu lượng nước mặt của Bắc Ninh ước khoảng 177,5 tỷ m3, trong đó lượng nước chủ yếu chứa trong các sông là 176 tỷ m3; được đánh giá là khá dồi dào. Cùng với kết quả thăm dò địa chất cho thấy trữ lượng nước ngầm cũng khá lớn, trung bình 400.000 m3/ngày, tầng chứa nước cách mặt đất trung bình 3 - 5 m và có bề dày khoảng 40 m, chất lượng nước tốt. Toàn bộ nguồn nước này có thể khai thác để phục vụ chung cho cả sản xuất và sinh hoạt trong toàn tỉnh, trong đó có các hoạt động của đô thị.
Hệ thống sông ngòi tỉnh Bắc Giang
Bắc Giang có 3 con sông lớn là sông Cầu, sông Thương và sông Lục Nam. Đây là 3 con sông đầu nguồn, tập trung đổ nước vào sông Phả Lại, nơi tiếp giáp giữa 3 tỉnh Bắc Giang, Bắc Ninh và Hải Dương.
Ba con sông lớn của Bắc Giang đều là những con sông dài trên 100 km với và có lưu vực, lượng nước vào loại trung bình so với hệ thống các sông, lớn nhỏ các tỉnh phía Bắc của đồng bằng Bắc Bộ. Tổng chiều dài của 3 sông (sông Cầu, sông Thương, sông Lục Nam) là 354 km. Trong đó, 222 km do Trung ương quản lý, đảm bảo cho các phương tiện thủy có trọng tải đến 500 tấn qua lại được và 132 km do địa phương quản lý.
Tuyến sông Thương hợp lưu với sông Thái Bình tại sông Phả Lại, có chi lưu chính là sông Hóa, sông Sỏi và sông Trung với chiều dài 150 km, đoạn qua địa phận tỉnh Bắc Giang dài 94 km. Trong đó, Trung ương quản lý 62 km (từ Bố Hạ đến ngã ba Lác) đã được công bố tuyến đường thủy nội địa Quốc gia, luồng tương đối ổn định, chiều sâu luồng 1,5 - 2,0m, chiều rộng luồng 30 - 40m; địa phương quản lý 32 km. Lưu lượng nước hàng năm khoảng 1,46 tỷ m3, trên sông Thương đoạn qua địa phận tỉnh Bắc Giang đã xây dựng hệ thống thủy nông Cầu Sơn phục vụ nước tưới cho huyện Lạng Giang, một phần huyện Lục Nam và thành phố Bắc Giang.
Sông Thương
Sông Lục Nam hợp lưu với sông Thương tại ngã ba Nhãn, chiều dài 278 km, đoạn qua địa phận tỉnh Bắc Giang dài 150 km. Trong đó, Trung ương quản lý 56 km (từ Chũ đến ngã ba Nhãn); địa phương quản lý 94 km (từ thị trấn Chũ huyện Lục Ngạn đến xã Hữu Sản huyện Sơn Động, giáp Lạng Sơn). Sông bắt nguồn từ độ cao khoảng 700 m trên vùng núi Kham thuộc địa phận huyện Đình Lập (Lạng Sơn) theo hướng Tây Nam chảy qua các huyện Sơn Động, Lục Ngạn, Lục Nam (thuộc tỉnh Bắc Giang) và hội lưu với sông Thương tại chỗ giáp ranh giữa Đức Giang, Trí Yên và Hưng Đạo. Sông Lục Nam có các phụ lưu là sông Bò, sông Lê Ngạc, sông Chỉ Tác, sông Đan Hộ (bên tả ngạn) và sông Căn, sông Gốm, sông Cỏ Mạt (bên hữu ngạn). Lưu lượng nước hàng năm khoảng 1,86 tỷ m3.
Sông Cầu thuộc hệ thống sông Thái Bình, có chiều dài 290km, đoạn qua địa phận tỉnh Bắc Giang dài 110 km. Trong đó, Trung ương quản lý 104 km (từ Hà Châu đến ngã ba Lác), địa phương quản lý 6 km (từ xã Hợp Thịnh đến xã Đồng Tân, huyện Hiệp Hòa). Sông Cầu có hai chi lưu lớn nằm ở hữu ngạn là sông Công và sông Cà Lồ. Lưu lượng nước sông Cầu hàng năm khoảng 4,2 tỷ m3, hiện nay đã có hệ thống thủy nông trên sông Cầu phục vụ nước tưới cho các huyện: Tân Yên, Hiệp Hòa, thị xã Việt Yên, một phần thành phố Bắc Giang và huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên.
Ngoài 3 con sông chính nêu trên, tỉnh Bắc Giang còn có hệ thống các sông nhánh, kênh mương và 2 hồ thuộc huyện Lục Ngạn là hồ Cấm Sơn và Khuôn Thần chưa được khai thác sử dụng hết tiềm năng thế mạnh./.
