Thật ra không hề có quy tắc nào về việc bạn nên chọn ngôi thứ nhất, thứ hai hay thứ ba; hoặc nói cách khác, đâu mới là ngôi kể nên sử dụng. Tôi sẽ mượn một câu thoại quen thuộc của Disney: lắng nghe trái tim của bạn. Nghe theo bản năng và cứ làm những gì bạn muốn. Ngôi thứ nhất? Thoải mái đi vì đó là câu chuyện của bạn mà. Ngôi thứ ba giới hạn? Cũng ổn thôi vì bạn là tác giả. Chỉ cần ghi nhớ: ngôi kể đúng là quan trọng thật đấy, nhưng cái thu hút người đọc là một câu chuyện hay.
Nhưng nếu trái tim của bạn đang không giúp ít được gì, chúng ta sẽ đào sâu thêm một chút vậy.
Bài viết này được viết dựa trên 2 nguồn tư liệu:
- Sách giáo khoa ngữ văn lớp 6 của em gái
- blog.janicehardy.com
Được rồi, bắt đầu thôi!
Trước hết chúng ta sẽ nói về khoảng cách tự sự (narrative distance), hay đơn giản hơn là khoảng cách giữa người đọc và các nhân vật. Không có khoảng cách nào cố định, tất cả độ xa gần phụ thuộc vào mục đích của tác giả. Nếu khái quát lên thì chúng ta có những khoảng cách sau đây:
Xa:
Chanyeol chau mày, quyết định rằng mình không còn đủ thời gian để rửa hết chỗ bát đĩa.
Bạn có thể nhận thấy khoảng cách giữa người đọc và nhân vật khá xa thông qua từ “quyết định”, bởi vì tác giả đang nói cho người đọc biết Chanyeol đang làm gì. Bạn không thấy hay nghe được Chanyeol thực hiện quyết định đó ra sao, bởi vì bạn đang ngồi trên một cái ghế sô pha ở xa và chỉ có được thông tin thông qua người kể chuyện.
Trung bình:
Chanyeol liếc nhìn đồng hồ treo tường rồi chau mày. Không còn thời gian để rửa bát nữa, hắn nghĩ.
Ở đây, tác giả đang nói cho người đọc về những gì Chanyeol suy nghĩ. Người đọc có thể thông qua hành động liếc nhìn và chau mày của Chanyeol để phán đoán cảm xúc, nhưng vẫn cần có tác giả nói cho mình biết những gì diễn ra trong đầu Chanyeol. Bạn nhìn thấy được hành động của nhân vật, nhưng những thứ thuộc về trí não hay tư duy thì lại không nắm rõ, cho đến khi tác giả quyết định bật mí.
Gần:
Chanyeol liếc nhìn đồng hồ treo tường rồi chau mày. Không còn thời gian để rửa bát nữa.
Bạn có thể nhận thấy rằng trong câu này không còn lời giải thích nào của tác giả nữa. Người đọc vừa nhìn thấy được hành động của Chanyeol, vừa khám phá được suy nghĩ trong đầu. Khoảng cách thật gần sẽ giúp người đọc nhìn, nghe, ngửi và nghĩ được tất cả những gì mà nhân vật trải qua.
Khoảng cách xa hay gần tuỳ thuộc vào quyết định của bạn. Còn bây giờ, hãy trở về với bài học của lớp 6 mà có thể bạn đã quên hay cho rằng không quan trọng.
Ngôi kể và vai trò của ngôi kể a) Ngôi kể là gì? Ngôi kể là vị trí giao tiếp mà người kể sử dụng để kể chuyện. Ngôi kể thường được thể hiện ra bằng nhân xưng trong lời kể. Có khi người kể kể theo ngôi thứ nhất - xưng “tôi”; có khi kể theo ngôi thứ ba - dấu mình đi, không trực tiếp lộ diện nhưng thực ra đã có mặt ở khắp nơi để chứng kiến và kể lại chuyện, kể như nhân vật tự kể, kể như “người ta kể”. (Chúng ta có 1 loại ngôi kể nữa là ngôi thứ 2, xưng “bạn” (you), loại này hiếm gặp nên chúng ta sẽ không đề cập)
b) Tác dụng từng ngôi kể Ngôi kể thứ ba cho phép người kể tự do hơn trong việc chứng kiến, biết và kể lại mọi chuyện. Ngôi kể thứ nhất (tôi) không thể tự do như ngôi kể thứ ba, người kể dưới hình thức nhân xưng “tôi” chỉ kể những gì “tôi” biết, “tôi” chứng kiến, nghĩa là không thể kể những gì mà “tôi” không biết.
2. Bạn muốn người đọc đến gần nhân vật đến mức nào? Đi ngược lại phần khoảng cách tự sự, nếu bạn muốn người đọc ở cùng một chỗ với nhân vật thì khoảng cách gần sẽ là lựa chọn cho bạn. Ngôi thứ nhất hoặc ngôi thứ ba giới hạn? Ngôi thứ nhất đồng nghĩa với không khoảng cách, ngôi thứ ba giới hạn sẽ đặt thêm vào giữa nhân vật và người đọc một khoảng cách ngắn. Nếu bạn muốn cách xa hơn nữa thì vẫn được thôi. Đôi khi ở gần quá cũng không tốt và sẽ khiến câu chuyện mất đi yếu tố bất ngờ.Có thể tìm đọc một vài tác phẩm văn học để tham khảo (cầm ngay quyển sách giáo khoa Ngữ văn lên và thử nghiên cứu xem nhà văn đã vận dụng những đặc điểm của ngôi kể mình chọn như thế nào, nó có tác dụng ra sao và thử so sánh vài truyện ngắn với nhau. Nam Cao rất giỏi miêu tả nội tâm nhân vật còn Vũ Trọng Phụng lại cực kì tài ba với việc xây dựng đám đông quần chúng.)
3. Với thể loại này thì người ta thường sử dụng ngôi kể nào? Bạn thật sự không cần đặt nặng vấn đề này đâu. Độc giả có thị hiếu mà cái này thì không thể thay đổi. Vậy nên tôi vẫn khuyên bạn rằng, hãy làm những gì khiến bạn cảm thấy thoải mái chứ đừng chỉ chú tâm vào chuyện người khác làm
