EM ĐI TÌM ANH TRÊN BÁN ĐẢO BAN-CĂNG
Đó là mối tình xuyên biên giới thật đẹp, thật cảm động giữa một chàng trai Việt và một cô gái Romania. Chàng làm thơ ghi lại tâm sự của nàng. Chỉ thế thôi - nhưng phía sau bài thơ là cả một trời thương nhớ…
Năm 1965, sau khi học xong chương trình phổ thông, chàng trai Khổng Văn Đương (sinh năm 1945, quê Tứ Xã, Lâm Thao, Phú Thọ) được chọn sang Romania theo học Khoa Hóa tại Trường ĐH Bách khoa Georges Dej Bucharest. Kỳ nghỉ hè đầu tiên (năm 1966), Đương và các bạn được đi nghỉ ở biển Đen. Vốn thích “thực tập ngoại ngữ” với người bản xứ, Đương làm quen với một cô gái Romania xinh đẹp. Nàng tên Valentina, 16 tuổi, học sinh lớp 11 Trường THPT Cristina (Brasov). “Tôi gặp Valentina lần đầu trong dịp nghỉ hè ở Biển Đen vào năm 1966. Cô ấy có mái tóc màu vàng hạt dẻ, đôi mắt to, đẹp như thiên thần, nhìn là bị hớp hồn ngay. Tôi lập tức hỏi chuyện một cách tự nhiên và được nàng thân tình đáp lại.” Valentina dắt tay Đương tung tăng khắp bãi biển, sôi nổi, nhiệt tình bởi giữa họ có nhiều điểm tương đồng.
Nghỉ hè năm sau (1967), Valentina lên thăm nhà ông chú ở thủ đô Bucharest, cô gọi điện thoại cho Đương. Thế là họ lại quấn quýt bên nhau, đưa nhau đi xem phim, thăm thú các bảo tàng, kiến trúc lịch sử… và trao nhau những lời yêu thương. Mùa đông năm đó, Đương rủ một bạn thân tên Doanh đến nhà nàng chơi. Bố mẹ của Valentina đều là giáo viên. Họ tỏ ra khá am hiểu tình hình và quý trọng con người VN (lúc đó đang trong giai đoạn chiến tranh khốc liệt nhất). Họ ưu ái thết đãi Đương và bạn. Từ hôm đó và cả những lần sau, mỗi lần Đương tới chơi, họ đều biếu hoa quả, rượu vang, trứng gà để mang về ký túc xá “cải thiện” bữa ăn. Cứ như thế, tình yêu của Đương và Valentina ngày một đậm đà, khăng khít.
Kết cục bi đát
Oái oăm thay, với Valentina đó là một tình yêu trong sáng còn với Đương thì lại “tiến thoái lưỡng nan”, vì vào thời điểm đó cuộc kháng chiến chống Mỹ ở VN đang bước vào những năm khốc liệt nhất, việc yêu đương của bất cứ sinh viên Việt nào với người bản xứ đều không được BCH Đoàn và Tổ chức sinh viên VN tại Romania chấp nhận. Nhìn thấy trước “viễn cảnh tối tăm”, có thể bị trục xuất về nước, công lao mấy năm học tập không khéo đổ sông đổ biển, vì thế trong một lần đi chơi, Đương đã đề nghị và quyết định cắt đứt mối quan hệ mà không dám nói rõ lý do.
Bỗng dưng chàng biến mất, Nàng trở nên ngơ ngẩn, phải nghỉ mất một năm ở Trường Đại học Tổng hợp Bucarest, lang thang đi tìm người yêu ở tất cả những nơi trước đây 2 người từng hò hẹn, từng chỉ non thề biển…
Chàng đau khổ đến tột cùng, khi phải câm lặng chứng kiến nỗi đớn đau bị phụ tình của Nàng.
Khoảng nửa tháng sau, Đương nhận được thư của Valentina, một lá thư với những lời lẽ hết sức bi thiết chen lẫn oán hờn nhưng vẫn hy vọng một ngày kia Đương sẽ quay trở lại. Xúc động trước tình cảm chân thành, tha thiết của nàng, Đương đã dựa vào những lời lẽ trong thư để làm thành bài thơ, mà không ngờ rằng nó sẽ trở thành những áng thơ tình bất hủ, được bình chọn là một trong những bài thơ tình hay nhất thế kỷ XX…:
Em đi tìm anh trên bán đảo Ban-căng
“Em đi tìm anh trên bán đảo Ban-căngTìm không thấy chỉ thấy trời im lặngMột mình em trong màn đêm thanh vắngTim bồi hồi chân bước vội dưới trăng
Em trèo lên đỉnh núi cao Các-pátNhìn theo anh mất hút biết về đâuChân ai đi xa lắc tím trời uDòng nước mắt bỗng trào ra chua chát!
Em lại đến biển Đen xưa dào dạtSóng xô bờ liên tiếp gọi triền miênBuồn! Chao ôi, gió làm em phiêu bạtThân cô đơn kinh khiếp cả trăng hiền!
Ôi dòng xanh rầm rì sông Đa-nuýpMây trời in lồng lộng giữa dòng sôngNên ngàn năm êm đềm trôi một nhịpChỉ mình em nhức nhối vết thương lòng!…
Em cầu nguyện. Còn anh anh chẳng biếtTrái tim anh sao giá lạnh thờ ơ?Và hôm nay dù tình anh đã hếtEm vẫn mong, vẫn hy vọng, vẫn chờ…
Vẫn trèo lên đỉnh cao Các-pátVẫn theo dòng Đa-nuýp những đêm trăngEm lại đến biển Đen xưa dào dạtĐi tìm anh trên bán đảo Ban-căng!”
(Bucharest, 19.3.1969).
Bài thơ nhanh chóng được các du học sinh người Việt chuyền tay nhau rồi lan sang khắp các nước Đông Âu khác và Liên Xô. Ít lâu sau, qua một người bạn, Đương biết tin nàng bị điên loạn. Mặc dù đã quyết định chia tay nhưng vì muốn biết thực hư thế nào cộng với nỗi thương nhớ, Đương lại rủ Doanh tìm đến nhà nàng. Bà giáo già nhìn hai chàng trẻ tuổi ái ngại: “Nó bị… điên rồi, cháu ạ!”. Thật không ngờ đến nông nỗi thế này: Valentina đầu tóc rũ rượi, tâm thần ngớ ngẩn. Nàng đã phải nghỉ học, ở nhà để tịnh dưỡng và chữa bệnh. Dù thế, mới nhác thấy bóng chàng, nàng đã dang rộng đôi tay hét lớn: “Đương! Đương!”… Dù đã tiên liệu nhưng sau này Đương phải kết luận: “Câu chuyện tình của chúng tôi về sau kết cục rất bi đát. Quan hệ của chúng tôi bị tổ chức phát hiện, tôi bị khai trừ ra khỏi Đoàn, Valentina phát điên và mọi sự đều đổ vỡ tan tành. Tập thơ tôi viết tặng Valentina (khoảng 50 bài trong đó có bài Em đi tìm anh trên bán đảo Ban-căng) bị đánh giá là có màu sắc xấu, bị tịch thu và gửi đi đâu tôi cũng không được biết”.
Gặp lại tình đầu
Theo sự giới thiệu của một đồng nghiệp, người viết đã đến thăm ông Khổng Văn Đương, nhà ông trong con hẻm rộng đường Ngô Thời Nhiệm (Q.3, TP.HCM). Ông rủ ra quán cà phê nói chuyện cho thoải mái, và câu chuyện của chúng tôi tiếp tục.
Kết thúc đại học, ông Đương trở về VN năm 1971. Đến năm 1979, nhân chuyến công tác 4 tháng tại Tiệp Khắc, ông đã liên lạc được với Valentina. Nàng cùng ông chồng (người Đức) và cô con gái đến thăm ông. Nàng kể sau cú sốc tâm lý đến phát điên đó, bố mẹ nàng đã cố gắng giúp con gái gượng dậy, tiếp tục học và tốt nghiệp Khoa tiếng Đức Trường ĐH Tổng hợp Bucharest. Ra trường, được nhận vào làm việc tại Hội Hữu nghị Romania - Đức và ở đây, nàng đã gặp người chồng bây giờ. Cuộc sống mới giúp nàng quên đi nỗi đau của mối tình đầu. Lúc này, ông Đương mới nói rõ nguyên nhân của cuộc chia ly hơn 10 năm trước. Với người Việt, tình yêu lứa đôi vô cùng cao cả, nhưng với Tổ quốc thì tình cảm đó còn thiêng liêng hơn mọi thứ. Có lẽ vì điều này mà ông chồng người Đức đã lẳng lặng đưa con gái đi chơi quanh nước Tiệp, để bà vợ lại bên cạnh ông Đương suốt một tuần lễ.
“Bây giờ ông có còn giữ liên lạc với cô ấy không?”. “Cô ấy mất rồi anh ạ, bị tai nạn giao thông. Tôi cũng không biết chính xác như thế nào, 18 ngày sau tôi mới nghe bạn bè ở bên ấy báo lại. Tôi áng chừng cô ấy mất vào ngày 9.9.2012 và tôi đã chọn ngày này để cúng giỗ cô ấy hằng năm…”. Ông Đương nói mà mắt rưng rưng ngấn lệ. Những giọt nước mắt của người đàn ông ngót 70 tuổi khóc mối tình đầu sao mà chạnh lòng đến vậy!
Hà Đình Nguyên - Báo Thanh Niên, 18/09/2014 - Những bóng hồng trong thơ, nhạc.
***
Nhà thơ Khổng Văn Đương và mối tình đẹp trong ký ức (Phỏng vấn Nhà thơ) - Báo Vnexpress, 23/01/2005:
…
- Bức thư ông viết cho Nhà Xuất bản Văn hóa nhằm khẳng định mình mới là tác giả đích thực của bài thơ “Em đi tìm anh trên đảo Balkan”, nhưng sau đó không được gửi đi. Bẵng đi mấy năm, điều gì khiến ông lại viết thư nhờ Trung tâm Quyền tác giả làm thủ tục đăng ký bản quyền bài thơ?
- Thật ra tôi cũng không có ý định đó. Một số phóng viên trong quá trình viết bài đã khuyên tôi viết đơn và chuyển giùm đơn của tôi cho Trung tâm Quyền tác giả. Trong đơn, tôi đã nói rõ việc đề nghị của tôi không nhằm mục đích bảo hộ quyền lợi về vật chất, bất kể ai cũng có thể sử dụng, sao chép vào những mục đích tuyên truyền văn hóa lành mạnh.
- Thơ là của mình làm ra nhưng ông lại không mặn mà với việc yêu cầu đính chính. Vì sao vậy?
- Tôi từng viết thư cho bạn bè, tâm sự: “Văn chương vốn dĩ là sự thanh cao, tinh khiết. Thế nên mọi tranh chấp đều có thể làm tổn thương đến sự thanh cao, tinh khiết ấy. Do đó mặc dù bài thơ là của tôi 100%, tôi cũng không muốn cải chính lại làm gì nữa. Vả lại, bài thơ đã ra đời 35 năm rồi, cốt sao bài thơ có nhiều người thích đọc, còn tác giả là ai không quan trọng. Tuy nhiên, sẽ rất đáng tiếc nếu người đọc không biết lai lịch xuất thân của bài thơ, nên khi đọc sẽ kém đi phần thi vị”.
- Ông nói rằng toàn bộ tập thơ ông viết, trong đó có khoảng 50 bài tặng cho Valentina cũng như thư từ, ảnh đã bị phát hiện, tịch thu hết. Việc chứng minh bài thơ “Em đi tìm anh” gặp khó khăn gì?
- Rất may là tôi đã lục tìm lại được hai trang chép tay, trong đó có bốn khổ thơ của bài Em đi tìm anh… Theo nhà văn Trần Thị Trường (Trung tâm Quyền tác giả VN), thì đây là loại giấy viện trợ của Nga, chỉ có vào những năm 1960-1970. Mặt khác, rất nhiều sinh viên VN học ở Romania cùng thời điều biết bài thơ ấy là của tôi. Ví dụ anh Ngô Xuân Khoa, Công ty Liên doanh Dầu khí Petronas Malaysia; anh Đỗ Công Doanh, người cùng đi với tôi đến nhà Valentina; anh Trần Đức (Tổng giám đốc Công ty Xăng dầu VN)… Ông Lâm Quế, nguyên bí thư thứ 2 đại sứ quán VN ở Romania phụ trách lưu học sinh, cách đây không lâu cũng đến thăm và an ủi tôi nên coi chuyện cũ là một kỷ niệm.
***
P/s: Anh Đương vừa qua đời ngày 9/7/2020 sau nhiều năm chống chọi với bệnh hiểm nghèo. Cầu chúc anh an nghỉ nơi vĩnh hằng! (từ Fb Nguyễn Kim Trạch - Hoàng Thiêng).
